موسيقي و لحن

تعاريفي كه در شرق و غرب در مورد ذات صداي موسيقي شده تقريبا يكسان است. بطور كلي صواتي كه ارتعاشات آنها از يك نظمي تبعيت كند و فركانس آن منظم باشد موسيقي است. در غيراينصورت صدا يك صداي غيرموسيقي است. همانگونه كه براي شناخت هنر نقاشي از حس ابينائي و براي تشخيص زبري و نرمي اشيا بايد از حس لامسه استفاده نمود براي شناخت موسيقي از گوش استفاده مي شود و اين عضو از بدن اهميت بسزائي در شناخت موسيقي دارد. وقتي صحبت از حس شنوائي مي شود در حقيقت نقش اصلي را طبيعت و فيزيك گوش بعهده دارد و گوش ما از خاصيتي برخوردار است كه صداي موسيقي و غيرموسيقي را از هم تمييز مي دهد. يعني ابتدا طبيعت گوش عامل پيشرفت موسيقي بوده و بدنبال آن ادراكات ديگر آنرا متعالي كرده است. در اينجا بايد ديد ملاك كار را چه قرار داده اند. موسيقيدانان منطقه ما بر اين عقيده هستند كه هر نغمه اي كه بگوش طبيعي خوشايند باشد و نفس انسان از آن لذت ببرد، «لحن» نام دارد و بعبارتي گوش طبيعي خود بخود از اين تشخيص برخوردارست.

فلاسفه و موسيقيدانان قديم چون فارابي، صفي الدين، عبدالقادر مراغه اي و غيره هرگاه مي خواستند نغمهء خوشي را عنوان كنند به كلمهء «لحن» اشاره مي كردند و به شخصي كه صدايش به گوش طبيعي خوشايند بوده مي گفتند «لحن»  دارد. بايد توجه نمود كه «لحن» يك واژهء‌ موسيقي است و اين خوش صدائي كه در مبحث موسيقي شرق مطرح شده است ارتباطي با خوش صدائي كه «استراوينسكي» در موسيقي اش عنوان كرده يا خوش صدائي كه «باخ» مدون نموده و يا آنچه كه در هارموني كلاسيك غربي است،  ندارد. اين لحن و خوش صدائي كه در موسيقي مشرق زمين مطرح است هيچكدام از اينها نيست و درواقع تنها بگوش طبيعي وفادارست، نه به عادت. مركز خاطرهء موسيقي در مغز با خاطرات ديگر متفاوت بوده و اين نتيجه ايست كه اخيرآ دانشمندان غربي به آن رسيده اند. بهمين دليل است افراد مسن و يا كساني كه بعضا دچار فراموشي شده اند صرفا و يا بالنسبه موزيك و موسيقي را بخوبي مي توانند درك كنند و از آن لذت ببرند.

علم عملي موسيقي از طريق اندام انسان در طي هزاران سال متمادي رشد كرده و بوجود آمده است. بعداز گذشت زمان زيادي از تاريخ بشر بويژه بعداز دوران انقلاب صنعتي در اروپا مفهوم «لحن» عوض شد و اين مفهوم جديد كه خوش صدائي نوعي عادت است به ميان آمد و بدين صورت ايراد شد كه ما قادر هستيم گوش خود را به اصوات خوش و ناخوش عادت دهيم. بعداز گذشت نزديك به يك قرن اين مفهوم (عادت) نيز از بين رفت و بعدها به اين نكته اشاره شد كه ما مي توانيم اندام طبيعي خود را در جهت خواسته هاي خويش تربيت كنيم كه اين نظر خود مصائب و مشكلاتي را براي انسان امروز جهان غرب بوجود آورده كه ما وارد جزئيات مضرات آن نمي شويم.

لحن همانگونه كه گفته شد به طبيعت گوش بستگي دارد. «فارابي» در مورد گوش طبيعي مبحث زيبائي دارد و بر پايهء طبيعت گوش موسيقي منطقه را تقسيم بندي نموده است. گوش انسان شبيه عملكردي كه چشم او در رابطه با رنگهاي مختلف دارد، عمل مي كند و هرگاه اين عملكرد و خاصيت در گوش طبيعي مناطق مختلف نبود اصول علم هماهنگي طبيعي را بدست نمي داد. هارموني غربي تا دوران كلاسيك و تا حدودي رمانتيك تابع طبيعت گوش بوده كه بعدها دستخوش تغيير و تحول مي شود و اساس هماهنگي اصوات به جهت سليقه فردي آهنگساز بدون درنظر گرفتن اين طبيعت قوام مي يابد و پايهء‌هماهنگي مدرن گذارده مي شود. ما هرگاه بتوانيم از يك شنوائي ساده به سوي شنوائي معنوي تعالي يابيم و نفس خود را در جهت نفس مطمئنتري كه سير صعودي دارد هخدايت كنيم و به نفسي برسيم كه ما را از كالبد مادي خود فارغ كرده، به اوج معرفت و معنويت هدايت كند، مي توانيم اين ادعا را داشته باشيم كه شنوندهء خوبي هستيم. در مشرق زمين براي رسيدن به اين تكامل معنوي و روحاني روشهاي زيادي وجود داشته و دارد كه اين روشها را مي توان در سيستم هاي موسيقي، ادبي، عرفاني و هنرهاي ناب ايراني جستجو كرد كه تناكنون نتايج توانمندي به تاريخ داده است.